Usuller
Türk Musıkîsinde Usuller
Usul:
Eşit sayıda muhtelif vuruşlardan meydana gelmiş kalıplara “usul” adı verilir.
Usul Vurmak:
Bir musıkî parçasını ( çalarken veya söylerken ) sağ ve sol ellerle vurarak ölçmeye “usul vurmak” denir.
Türk Musıkîsinde usuller vuruşlarla belirtilir. El hareketleriyle yapılan bu vuruşlar muntazam bir tempo ile aksamadan, eser bitene kadar icra edilir.
Usullerin klasik icra tarzı; sağ elin sağ dize, sol elin sol diz üzerine vurulmasıyla belirtilir. Usullere daima sağ el ile başlanır. Eser icrasında usul tatbik etmek istediğimiz zaman sol el sol diz üzerine konur. Sağ el sağ dizden bir karış kadar yukarıda tutularak beklenir. Eserin başlama işaretiyle birlikte eserin yapısına göre sağ el sağ diz üzerine belirli bir hızda vurulur. Sağ el sağ dizin üzerine vururken sol el kalkar.
Usuller, paralel çizilen iki yatay çizgi üzerinde belirtilir. Üst çizgi daima sağ el, alt çizgi daima sol elin vuruşunu ifade eder.
Usullerin birinci vuruşu daima kuvvetli olur. Her vuruş bir değeri ifade eder. Usuller, çizgi üzerine notalar yazılarak belirtilir. Büyük kıymetteki notalar bulunan usuller daima ağır icra edilecek usulleri, daha az kıymetteki notaların bulunduğu usuller ise daima daha hafif ve hızlı ritimdeki usulleri ifade eder. (Birlik ve İkilik notaların bulunduğu usuller ağır, Dörtlük ve Sekizlik notaların bulunduğu usuller hafif, daha ritimlidir.)
Usullerin çizildiği paralel çizginin sol tarafına yazılan alt alta iki rakam usulün kıymetini belirtir. Üstteki rakam usulün kaç zamanlı, alttaki rakam ise her zamanın ne kıymette olacağını gösterir.
Yazılan eserlerde dizinin seslerini belirten diyez ve bemollerden sonra usul kıymetini ifade eden rakamlar yazılır.
Türk Musıkîsinde usuller şu kelimelerle ifade edilir;
DÜM – TEK – TEKE – TEKA – TEKKA – TAHEK
DÜM: Kuvvetli zaman demektir. Sağ elle sağ diz üzerine vurularak ifade edilir.
TEK: Hafif zaman demektir. Sol elle sol diz üzerine vurularak ifade edilir.
TEKE: Birbirine eşit iki zaman, sağ ve sol ellerin eşit vuruşlarla dizler üzerine vurulmasıyla ifade edilir.
TEKA: Bir uzun ve bir kısa zamanı ifade eder. Sağ ve sol ellerin sağ ve sol dizlere vurulmasıyla ifade edilir.
TAHEK: Sağ ve sol ellerin birlikte havaya kaldırılıp dizler üzerine vurulmasıyla ifade edilir.
Usuller, basit usuller ve bileşik usuller olmak üzere iki kısma ayrılır. Bir zamanlı usul olmaz. Basit usuller iki tanedir.
1) İki zamanlı Nim Sofyan usulü
2) Üç zamanlı Semai usulü
Bu usuller bölünemezler ve hiçbir usulden meydana gelmemişlerdir.
Bir de usuller büyük usuller ve küçük usuller olmak üzere ikiye ayrılır.
1) Küçük usuller: 2 zamanlıdan 15 zamanlıya kadar olan usullere denir.
2) Büyük usuller: 16 zamanlıdan 120 zamanlıya kadar olan usullere denir.
Usuller genellikle üç mertebelidir. 3/2 – 3/4 – 3/8 gibi.
Türk Musıkisinde kullanılan usullerden bazıları;
